W pracy przedstawiono wyniki analizy efektów usuwania zanieczyszczeń w trzech małych oczyszczalniach ścieków na terenach wiejskich lubelszczyzny. Obiekt nr 1 to przydomowa oczyszczalnia ze złożem gruntowo-roślinnym z wierzbą wiciową Salix viminalis. Obiekt nr 2 to przydomowa oczyszczalnia typu BATEX-B5 z filtrem żwirowo-piaskowym. Obiekt nr 3 to mała oczyszczalnia ze złożem gruntowo-roślinnym z trzciną pospolitą Phragmites australis. Badania, wykonywane w 2001 roku wykazały, że obiekty te nie zawsze spełniają związane z nimi oczekiwania, gdyż odprowadzają ścieki niezbyt dobrze oczyszczone, o ponadnormatywnym stężeniu zanieczyszczeń, głównie związków biogennych. Efekty usuwania zanieczyszczeń można poprawić przez rozbudowę i modernizację tych oczyszczalni.

W artykule przedstawiono wyniki badań skuteczności oczyszczania ścieków w złożu gruntowym pod drenażem rozsączającym ścieki. Badania zostały przeprowadzone na stanowisku pomiarowym wybudowanym w laboratorium. Do badań wykorzystano ścieki syntetyczne. Złożem gruntowym był piasek pylasty. Badaniami objęto następujące parametry analityczne ścieków: zawiesiny ogólne, BZT₅, azot amonowy, azot azotanowy, azot azotynowy, fosforany, odczyn ścieków. Po przefiltrowaniu ścieków przez złoże gruntowe wzrosła zawartość azotu azotanowego. Wartości pozostałych wskaźników uległy zmniejszeniu i były zgodne z dopuszczalnymi.

Na podstawie danych monitoringu środowiska określono stężenie związków azotu i fosforu w wodach rzeki Ner i jej dopływów w latach 1992–1997. Obliczono ładunki jednostkowe i porównano je z ładunkami innych dopływów Warty. Ocenę zmienności wyników w poszczególnych latach przeprowadzono na podstawie charakterystyki sposobu użytkowania i rodzaju gleb w zlewni, przebiegu warunków atmosferycznych oraz charakterystyki punktowych źródeł zanieczyszczeń. Ner odprowadza ekstremalnie wysoki ładunek azotu (20,4 kg · ha^-1 · rok^-1) i fosforu (3,12 kg · ha^-1 · rok^-1). Stwierdzono znaczną fluktuację roczną ładunku azotu i niewielką fosforu.

Jednym z procesów przygotowujących osady ściekowe do przyrodniczego wykorzystania jest ich biologiczne przetwarzanie z wykorzystaniem dżdżownicy kalifornijskiej Eisenia fetida. Metoda ta ma duże znaczenie wtedy, gdy osady ściekowe wstępnie kompostuje się z masą roślinną lub innymi komponentami organicznymi. Pozwala ona na szybką i efektywną zmianę właściwości kompostów i uzyskanie użytecznych nawozów, tzw. wermikompostów. Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu wybranych metali ciężkich (Cu, Zn, Ni, Pb, Cr, Cd), znajdujących się w kompostach i wermikompostach pochodzenia garbarskiego, na koncentrację tych metali w ciele dżdżownic i biomasie roślin uprawnych. Stwierdzono, że zawartość miedzi, cynku, kadmu i chromu w biomasie dżdżownic zależała od zawartości tych metali w podłożu. Poziom metali ciężkich w poszczególnych roślinach był zróżnicowany, a w obiektach nawożonych wermikompostami ich zawartość była z reguły mniejsza niż w obiektach z nawożeniem mineralnym i obornikiem. Pobrany chrom rośliny magazynowały przede wszystkim w systemach korzeniowych, a ponadnormatywna zawartość chromu w wermikompostach nie spowodowała jego nadmiernej kumulacji w biomasie roślin.

Abstract. An analysis of the chromium distribution among its individual fractions revealed that in municipal sewage sludge this metal was mostly bound to the solid phase (residue), and in industrial and municipal-and-industrial wastes – to organic matter. The chromium concentration in the fraction bound to iron and manganese oxides depended primarily on the origin of sludge, with the biggest amounts of chromium in this fraction being found in tannery sludge. Sequential chemical analysis of chromium combinations in sewage sludges showed that the total chromium content does not reflect the solubility of this metal or its availability to plants. Howewer, the levels found in this study may impair the quality of soil.

Streszczenie: W pracy przedstawiono wyniki ścisłego doświadczenia wazonowego dotyczące oceny przydatności kukurydzy do fitoekstrakcji metali ciężkich z gleby zanieczyszczonej chemicznie. Średnia zawartość badanych pierwiastków w testowanej roślinie mieściła się w granicach: kadm – 0,32–19,21 mg ∙ kg^-1 s.m, ołów – 0,84–11,09, nikiel – 0,70–165,13, miedź – 2,04–30,46, cynk – 36,04–1084,11 mg ∙ kg^-1 s.m. Wykorzystanie przez kukurydzę pierwiastków z wazonu w stosunku do ich zawartości w glebie wynosiło w przypadku kadmu – 0,57–1,57%, ołowiu – 0,02–0,15%, niklu – 0,49–1,26%, miedzi – 0,09–1,31%, a cynku – 0,64–2,53%. Porównując procentowe wykorzystanie metali ciężkich przez kukurydzę zależnie od obiektu, można ustalić szereg malejący o następującej kolejności: Zn, Cd, Cu, Ni, Pb. Z powyższego szeregu wynika, że w największym stopniu wykorzystywany przez kukurydzę był cynk, a w najmniejszym ołów.

W dwudziestu pięciu transektach wykonanych w zadrzewieniach parków wiejskich Podkrainy Zachodniomazurskiej zbadano charakter dynamicznych zmian drzewostanu i podrostu na podstawie ich struktury i udziału gatunków w poszczególnych warstwach. Dynamikę regeneracji runa analizowano w zależności od czynników fizycznych i chemicznych siedliska. Stwierdzono tendencję drzewostanu i podrostu do upodabniania się do postaci występujących w lasach naturalnych. Runo było zróżnicowane, mimo długiego czasu od zaprzestania pielęgnacji, w zależności od: zawartości próchnicy w glebie, udziału w niej frakcji ilastej, oświetlenia oraz zawartości w glebie dostępnych dla roślin azotu i fosforu.

Podziemna sieć ciepłownicza, ogrzewając położoną nad nią glebę, powoduje powstawanie siedlisk o nietypowych właściwościach termiczno-wilgotnościowych. Na miejscach najsilniej ogrzewanych występują w ciągu roku dwa odmienne zbiorowiska roślinne i okresy braku roślinności. W lecie, gdy temperatura powietrza i gleby jest wysoka, a wilgotność gleby niewielka, dominują termofilne gatunki obcego pochodzenia: miłka drobna i palusznik krwawy. W porze jesienno-zimowej, gdy woda nie jest czynnikiem ograniczającym, zbiorowisko tworzą głównie gwiazdnica pospolita i wiechlina roczna. W obu zbiorowiskach przeważają gatunki roczne, przeczekujące niekorzystne warunki w postaci nasion. Na przeważającej powierzchni nad ciepłociągami efekt ogrzewania przyczynia się głównie do wydłużenia okresu wegetacji i przyspieszenia faz fenologicznych.

Dane dostarczane przez sieci automatycznych stacji meteorologicznych w połączeniu z wynikami obserwacji satelitarnych stanowią podstawę nowoczesnego prognozowania pogody. Ujemny wpływ na trafność prognoz ma niekompletność serii danych pochodzących z pomiarów, m.in. temperatury powietrza, wykonywanych przez takie stacje. Aby przezwyciężyć ten problem, opracowano nową, opartą na zastosowaniu sztucznych sieci neuronowych, technologię uzupełniania przerwanych ciągów pomiarowych temperatury. W pracy wykorzystano wyniki cogodzinnych pomiarów temperatury powietrza prowadzonych w 1984 r. na stacji Wrocław Swojec, położonej na Dolnym Śląsku, przeznaczone do uzupełniania luk będących konsekwencją 3-, 6- i 12-godzinnych przerw w rejestracji. Opracowano i przestestowano trzy sieci perceptronowe o pojedynczej warstwie ukrytej. Wyniki badań dowodzą, że sieci neuronowe mogą być z powodzeniem używane do uzupełniania ciągów pomiarowych temperatury powietrza.

Modele opisujące zjawiska występujące w środowisku naturalnym wymagają wprowadzenia dobowych danych meteorologicznych. W sytuacji, gdy nie dysponujemy odpowiednią ich liczbą lub gdy ich brak, dane można tworzyć za pomocą metod matematycznych zwanych generatorami danych. W literaturze światowej znane są dobrze modele generujące ciągi danych meteorologicznych w konkretnym punkcie geograficznym o znanej charakterystyce klimatycznej. Istnieje natomiast potrzeba tworzenia metod generujących jednocześnie dane dla kilku miejsc, uwzględniających przy tym przestrzenne zależności zmiennych. W niniejszej pracy przedstawiono metodę przestrzennego generowania dobowych wartości sum opadów, temperatury minimalnej, maksymalnej oraz usłonecznienia. Model uwzględnia korelacje między danymi (zmiennymi) z różnych stacji. Metodę sprawdzono opierając się na danych pochodzących z trzech stacji meteorologicznych IMGW: Wrocławia, Leszna i Kłodzka. Porównanie wartości średnich, odchyleń standardowych oraz korelacji między danymi obserwowanymi i symulowanymi wskazują na dużą zgodność oraz efektywność metody.

Na podstawie danych ze stacji meteorologicznych w Pile, Poznaniu, Kole, Lesznie i Kaliszu za lata 1980–1998 zanalizowano miesięczne wartości usłonecznienia, wilgotności powietrza o godzinie 13, wielkości opadów atmosferycznych i liczby dni z opadem oraz dekadowe wartości temperatury powietrza i prędkości wiatru na terenie Wielkopolski. Oceniając warunki bioklimatyczne, wzięto pod uwagę stopień uciążliwości termicznej, siłę wiatru oraz wielkość ochładzającą powietrza (H). Stwierdzono, że w województwie wielkopolskim panują korzystne – komfortowe warunki pogodowe, w małym stopniu sprzyjające obciążeniu cieplnemu organizmu człowieka, zwłaszcza w okresie wzmożonego ruchu turystycznego, tj. od końca czerwca do końca sierpnia. Zwiększające się usłonecznienie w maju oraz wysoka, w porównaniu z temperaturą w innych rejonach kraju, temperatura powietrza we wrześniu może sprzyjać wydłużaniu okresu wypoczynkowego na wsi.