Doświadczenia polowe przeprowadzono w latach 2005-2007 w Stacji Doś-wiadczalnej Brody (52°26’ N; 16°17’ E), należącej do Uniwersytetu Przyrodniczego w Poz-naniu. Czynnikami doświadczalnymi były: 1) odmiany o różnej liczbie FAO: 220, 240 i 260; 2) warianty nawożenia potasem, magnezem i sodem: 0 (kontrola), 150 kg K·ha^-1, 150 kg K + 16,3 kg Mg·ha^-1, 150 kg K + 16,3 kg Mg + 13,5 kg Na·ha^-1; 3) nawożenie cynkiem: 0 (kontrola), 1,5 kg Zn·ha^-1 po siewie i 1,5 kg Zn·ha^-1 w fazie 3-4 liści. Od przebiegu pogody w większym stopniu zależał plon ziarna niż masa resztek pożniwnych. Reakcja kukurydzy na zastosowane warianty nawożenia potasem zależała od sezonu wegetacyjnego. W roku sprzyjającym wysokiemu poziomowi plonowania istotny przyrost plonu ziarna zapewniało jednoczesne nawożenie kukurydzy K i Mg (180 i 27 kg·ha^-1). Wpływ nawożenia kukurydzy cynkiem na plon ziarna zależał od sezonu wegetacyjnego oraz wczesności odmiany. Dodatnio na nawożenie cynkiem reagowały odmiany wcześ-niejsze, a optymalnym terminem ich dokarmiania była faza 3-4 liści. Nie stwierdzono reakcji kukurydzy na uzupełnienie sodem nawożenia mineralnego.

Szkodniki stanowią poważne zagrożenie dla plonów kukurydzy w Polsce. Średnie straty ilościowe oraz jakościowe plonów powstające wskutek żerowania wynoszą około 20%, lecz na lokalnych plantacjach mogą być znacznie wyższe. Ochrona kukurydzy przed szkodnikami jest jednym z ważniejszych elementów uprawy tej rośliny, decydującym często o opłacalności całej produkcji. W integrowanej produkcji kukurydzy do ograniczania liczebności i szkodliwości wybranych gatunków agrofagów stosuje się metody agrotechniczne, hodowlane, biologiczne, chemiczne oraz uprawę roślin GMO. W pierwszej kolejności zaleca się skorzystanie z metod niechemicznych, a gdy te okażą się niewystarczające, konieczne jest racjonalne zastosowanie chemicznych środków ochrony roślin w oparciu o progi szkodliwości ustalone dla najważniejszych gatunków szkodników. Przy chemicznym zwalczaniu szkodników szczególną uwagę należy zwrócić na ochronę entomofauny pożytecznej zasiedlającej plantacje kukurydzy. Wrogowie naturalni nie zawsze są w stanie samoczynnie ograniczać liczebność szkodników do poziomu, poniżej którego nie stanowią zagrożenia dla plonów, jednakże są bardzo ważnym elementem w redukcji części populacji wielu szkodliwych gatunków.

W doświadczeniu zrealizowanym w latach 2004-2007 w Rolniczej Stacji Doświadczalnej Zawady (52^o20’ N; 22^o30’ E), należącej do Akademii Podlaskiej w Siedlcach, badano wartość przedplonową dla pszenicy ozimej resztek pożniwnych oraz resztek pożniwnych łącznie ze słomą następujących roślin: pszenżyta jarego, bobiku i mie-szanek pszenżyta jarego z bobikiem. Określono masę resztek pożniwnych i słomy, nagro-madzenie azotu ogółem, fosforu i potasu. Pszenżyto jare wytworzyło więcej resztek poż-niwnych i słomy niż bobik. Mieszanki pszenżyta jarego z bobikiem pozostawiły pośrednią masę resztek pożniwnych i słomy między ich komponentami w czystym siewie. Masa organiczna pszenżyta jarego była mniej zasobna w azot i potas niż masa bobiku i mie-szanek pszenżyta jarego z bobikiem. Uprawa pszenicy ozimej w stanowisku po bobiku i mieszankach pszenżyta jarego z bobikiem istotnie zwiększała plon ziarna i plon białka ogólnego w porównaniu z uprawą w stanowisku po pszenżycie jarym. Jakość stanowiska poprawiała się wraz ze wzrostem udziału bobiku w mieszance. Dodatek słomy do resztek pożniwnych przedplonu powodował istotny wzrost plonu ziarna, liczby kłosów na 1 m² oraz zawartości i plonu białka ogólnego.

W pracy przedstawiono regionalne zróżnicowanie uprawy kukurydzy na ziarno i kiszonkę w Polsce. Materiał źródłowy do analizy stanowiły dane statystyczne GUS z lat 2000-2006, zestawione według aktualnie obowiązującego podziału administracyjnego na województwa. Za pomocą analizy skupień k-Means wyodrębniono grupy województw zróżnicowanych ze względu na intensywność produkcji surowca kiszonkowego i ziarna kukurydzy oraz wykorzystania możliwości produkcyjnych środowiska przyrodniczego. Każdą z grup scharakteryzowano na podstawie wybranych wskaźników analizowanych na tle kraju jako układu odniesienia. W latach 2000-2004 powierzchnia uprawy kukurydzy w Polsce ulegała znaczącemu zwiększeniu, natomiast od 2005 r. nastąpiło istotne ograniczenie areału zbiorów na ziarno. Na gruntach ornych udział zasiewów kukurydzy wynosił około 4,3%; największy zanotowano w województwach: opolskim (11,5%), dolnośląskim (9,65%) i wielkopolskim (6,49%), natomiast najmniejszy – w pomorskim (1,5%) i zachodniopomorskim (1,73%). W tym okresie około 55% areału kukurydzy zbierano na ziarno. W województwach południowych (dolnośląskim, śląskim, opolskim, małopolskim, podkarpackim) oraz w woj. lubuskim dominuje uprawa na ziarno – ponad 77%, natomiast w północnych (podlaskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim) przeważa uprawa na kiszonkę – ponad 76%. Największe średnie plony ziarna i surowca kiszonkowego w omawianym okresie zanotowano w województwach: śląskim, opolskim i małopolskim. Cechami najbardziej oddziałującymi na wielkość produkcji ziarna kukurydzy były: wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej oraz pogłowie drobiu i trzody chlewnej. W odniesieniu do kukurydzy na kiszonkę istotny wpływ miało znacznie więcej czynników: plony siana z łąk, powierzchnia paszowa, powierzchnia trwałych użytków zielonych, pogłowie bydła, produkcja mleka i żywca wołowego.

W latach 2004-2006 w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym w Pawłowicach pod Wrocławiem (51°09’ N; 17°06’ E) przeprowadzono doświadczenie polowe, którego celem było określenie reakcji trzech mieszańców kukurydzy kiszonkowej, różniących się wczesnością, na sposoby ograniczania zachwaszczenia: kontrola – nie stosowano żadnych zabiegów odchwaszczających, odchwaszczanie mechaniczne – poprzez opielanie a następnie obsypywanie, odchwaszczanie chemiczne – jeden lub dwa zabiegi herbicydowe. Sposób odchwaszczania wpływał na obsadę kukurydzy. Istotnie mniejszą liczbę roślin stwierdzono na obiektach bez odchwaszczania oraz odchwaszczanych mechanicznie niż na obiektach, na których zastosowano herbicydy. Badane sposoby odchwaszczania wpłynęły korzystnie na wielkość plonu suchej masy oraz jego strukturę. Z obiektów odchwaszczanych chemicznie i mechanicznie uzyskano plon suchej masy istotnie wyższy (odpowiednio: 8,3 i 8,5 t·ha^-1), niż gdy nie wykonywano żadnych zabiegów pielęgnacyjnych (3,1 t·ha^-1). W efekcie wydajność białka oraz jednostek paszowych produkcji mleka z ha kształtowała się podobnie jak plon suchej masy. Zastosowanie zarówno herbicydów, jak i zabiegów mechanicznych pozwoliło na ograniczenie biomasy chwastów w zbliżonym stopniu. Badane mieszańce różniły się obsadą – największą liczbę roślin stwierdzono dla mieszańca Iman. Mieszaniec Wilga plonował istotnie niżej (5,1 t s.m. z ha) niż Blask (7,0 t s.m. z ha) i Iman (7,7 t s.m. z ha). Nie stwierdzono istotnych różnic pozostałych ocenianych cech pomiędzy mieszańcami.

Kukurydzę uprawiano w latach 2003-2007 w monokulturze w gospodarstwie zlokalizowanym w Nowej Wsi Królewskiej (52^o26’ N; 17^o57’ E). Dwuczynnikowe doświadczenie założono na glebie lekko kwaśnej, średnio zasobnej w przyswajalny fosfor. Czynnikami doświadczalnymi były: 1) formulacja chemiczna nawozu (superfosfat prosty – SSP, superfosfat potrójny – TSP, częściowo rozłożony fosforyt – PAPR oraz kontrola – bez P), 2) dawka azotu (80 i 140 kg N·ha^-1). Plonotwórcze działanie TSP i PAPR (w dawce 26,4 kg P·ha^-1) niezależnie od poziomu nawożenia azotem było takie samo. Średnie efektywności agronomiczne fosforu (EA-P) dla TSP wynosiły 13,2 i 19,1 kg·kg^-1 (odpowiednio dla 80 i 140 kg N·ha^-1), a dla PAPR 14,4 i 17,8 kg·kg^-1. Częściowo rozłożony fosforyt może być więc alternatywnym źródłem fosforu dla kukurydzy uprawianej na ziarno. Wpływ siarki z SSP na plon kukurydzy był większy po zastosowaniu mniejszej dawki azotu. Brak fosforu w dawce nawozowej (kontrola bez P) wiązał się z obniżeniem plonu ziarna w zakresie 9-15%. Brak nawożenia fosforem skutkował mniejszą liczbą ziarniaków w kolbie i mniejszą masą 1000 ziarniaków.

W latach 2004-2006 w Stacji Badawczej w Mochełku (53^o13’ N; 17^o51’E), należącej do Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy przeprowadzono ścisłe doświadczenie polowe, mające na celu poznanie zasięgu efektu brzegowego w mieszance owsa z łubinem żółtym w zależności od szerokości ścieżki rozdzielającej poletka. Doświadczenie założono w układzie losowanych podbloków w 3 powtórzeniach. Czynnikiem pierwszego rzędu była szerokość ścieżki (25; 37,5; 50 cm), a drugiego rzędu – odległość rzędu roślin od ścieżki (cztery rzędy co 12,5 cm w głąb poletka). Stwierdzono, że w mieszance rośliny owsa i łubinu żółtego silnie reagują na sąsiedztwo ścieżek rozdzielających poletka doświadczalne, wytwarzając dorodniejsze organy wegetatywne i generatywne na skraju niż wewnątrz poletek. Zasięg efektu brzegowego, ujawniającego się w cechach roślin oraz w plonie mieszanki, dotyczy rzędu roślin bezpośrednio sąsiadującego ze ścieżką, a pod względem niektórych cech także rzędu drugiego – odległego o 12,5 cm od ścieżki. Efekty brzegowe plonu owsa w mieszance i plonu mieszanki nasilają się wraz ze zwiększaniem szerokości ścieżki do około 37 cm, natomiast dalsze jej poszerzanie nie ma istotnego znaczenia.

W 3-letnim doświadczeniu polowym na glebie lekkiej, kompleksu żytniego dobrego, badano reakcje roślin owsa i łubinu żółtego na oddziaływania brzegowe ścieżek rozdzielających poletka doświadczalne. Porównywano cechy tych roślin w rzędach skrajnych i w środkowej części poletek. Owies i łubin uprawiano w siewach czystych i mieszankach o różnej gęstości siewu. Stwierdzono silną reakcję obu roślin na sąsiedztwo ścieżek, z tym że reakcje owsa okazały się silniejsze niż łubinu zarówno w siewach czystych, jak i w mieszankach. Wraz z zagęszczaniem siewu owsa w mieszankach nasilały się efekty brzegowe cech owsa a zmniejszały cech łubinu, natomiast gęstość siewu łubinu nie miała większego znaczenia. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że pomiary cech roślin owsa oraz łubinu żółtego, rosnących przy ścieżkach rozdzielających poletka doświadczalne, są wysoce niemiarodajne jako charakterystyki tych roślin dla obiektów doświadczalnych.

Na podstawie danych z 3-letniego doświadczenia polowego realizowanego na glebie kompleksu żytniego dobrego badano wpływ efektów oddziaływań brzegowych na dokładność oceny plonów owsa, łubinu żółtego i ich mieszanek. Wykazano, że plony tych roślin są zdecydowanie większe w bezpośrednim sąsiedztwie ścieżek rozdzielających poletka doświadczalne niż w częściach poletek nie przylegających do ścieżek. Efekt brzegowy plonów owsa był silniejszy niż plonów łubinu żółtego zarówno w siewach czystych, jak i w mieszankach. Wraz z zagęszczaniem siewu roślin owsa i jego mieszanek z łubinem nasilały się efekty brzegowe ich plonów. Ocena plonów roślin zbieranych z całych poletek otoczonych ścieżkami powoduje znaczne zawyżenie tej oceny, przekraczające niekiedy 25%. Błąd oceny wzrasta wraz ze zmniejszaniem powierzchni poletek i wydłużonym ich kształtem. W metodyce doświadczeń trzeba uwzględniać wpływ efektów brzegowych na oceny plonów roślin poprzez nierozdzielanie sąsiednich poletek ścieżkami, gdy jest to możliwe, albo dokonywanie zbioru plonów z pominięciem rzędów skrajnych przylegających do ścieżek.

W latach 2005-2007 w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym w Pawłowicach (51°09’ N; 17°06’ E), należącym do Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, przeprowadzono badania polowe mające na celu ocenę plonowania dwóch mieszańców heterozyjnych sorga cukrowego (wiechowe – 506 i bezwiechowe – G 1990) oraz kukurydzy z przeznaczeniem na kiszonkę. Doświadczenie zostało założone na madzie rzecznej, bardzo lekkiej, położonej na piasku luźnym i żwirze piaszczystym. Oceniano reakcję roślin paszowych na zróżnicowane nawożenie azotem (100, 130 i 160 kg N·ha^-1). Plon świeżej masy kukurydzy (41,2 t·ha^-1) był niższy niż testowanych form hodowlanych sorga: bezwiechowe – 57,3 t·ha^-1 i wiechowe – 65,7 t·ha^-1. Istotnie wyższy plon suchej masy zebrano z sorga wiechowego (15,7 t s.m.· ha^-1) niż z pozostałych gatunków roślin paszowych. Sorgo wiechowe i bezwiechowe miało niższą zawartość suchej masy niż kukurydza, a różnica wynosiła od 7,3 do 13,7%.

W artykule przedstawiono koszty i dochód z produkcji kukurydzy uprawianej na ziarno w latach 2005-2007 w gospodarstwie produkcyjnym Bieganowo (52^o14’ N; 17^o37’ E) w powiecie wrzesińskim. Stwierdzono znaczny wpływ warunków pogodowych na wysokość uzyskiwanych plonów ziarna kukurydzy. Wahały się one od 4,31 t·ha^-1 w roku 2006 do 8,33 t·ha^-1 w roku 2007. Brak opadów atmosferycznych w sezonie wegetacyjnym 2005 (72% średniej wieloletniej) i 2006 (64% średniej wieloletniej) oraz wysokie temperatury w trakcie kwitnienia (lipiec 2005 r. –21,6°C, lipiec 2006 r. –25,4°C przy średniej wieloletniej 19,1°C) spowodował znaczący (powyżej 15%) spadek plonu oraz nasilił porażenie kukurydzy przez Ustilago maydis. Ze względu na niewielkie zmiany cen środków produkcji w analizowanym okresie opłacalność uprawy kukurydzy uzależniona była od wysokości osiąganych plonów oraz cen skupu ziarna i wahała się od 56,88 zł do 380,1 zł za tonę. Zestawione przychody i koszty uprawy kukurydzy na ziarno na jednostce powierzchni wykazały, że w roku 2006 do każdego hektara uprawy kukurydzy gospodarstwo musiało dopłacić 286,9 zł. Z kolei dochód wynoszący 3165,9 zł z hektara uprawy kukurydzy na ziarno w roku 2007 był rezultatem wyższych plonów i dobrej ceny skupu ziarna mimo wyższych niż w latach poprzednich kosztów.

Doświadczenie polowe przeprowadzono w Zakładzie Dydaktyczno-Doś-wiadczalnym w Swadzimiu koło Poznania (52^o26’ N; 16^o45’ E) w latach 2004-2007. Doświadczenie prowadzono w układzie „split-plot” z 3 czynnikami w 4 powtórzeniach polowych. Badano wpływ stosowania 6 dawek azotu: 0, 30, 60, 90, 120, 150 kg N·ha^-1 oraz dawki magnezu: 0 kg Mg·ha^-1, 15 kg Mg·ha^-1 (rzędowo) i 15 kg Mg·ha^-1 (rzutowo) na plony ziarna dwóch odmian kukurydzy: Anjou 258 i LG 2244 (typ stay-green). Lepszym mieszańcem w uprawie na ziarno była odmiana typu stay-green LG 2244. Wielkość dawki azotu w istotny sposób wpłynęła na plon ziarna, indeks zbioru i elementy struktury plonu kukurydzy. Zastosowanie nawożenia magnezem powodowało wzrost plonu ziarna przy niższej dawce azotu. Bardziej efektywnym sposobem aplikacji magnezu był wysiew rzutowy w stosunku do rzędowego.

Doświadczenie polowe przeprowadzono w Zakładzie Dydaktyczno-Doś-wiadczalnym w Swadzimiu (52o26’ N; 16o45’ E) koło Poznania w latach 2004-2007. Doświadczenie prowadzono w układzie „split-plot” z 3 czynnikami w 4 powtórzeniach polowych. Badano 2 odmiany, stosując 6 dawek azotu oraz dawki magnezu (sposób ich aplikacji). Oceniano wpływ tych czynników na wartość energetyczną surowca kukurydzy w uprawie na ziarno. Zawartość białka ogólnego oraz związków bezazotowych wyciągo-wych w suchej masie ziarna zależała od poziomu nawożenia azotem. W przypadku popiołu wykazano jedynie wpływ odmian na wartość tej cechy, natomiast procentową zawartość włókna surowego oraz tłuszczu surowego nie determinował żaden czynnik doświadczenia. Wyższy plon białka ogólnego – w stosunku do Anjou 258 – stwierdzono dla mieszańca LG 2244. Rozpatrując wielkość nawożenia azotem, wykazano, że istotnie najwyższy plon białka uzyskano stosując dawkę 90 kg N·ha-1, natomiast dalsze zwię-kszenie dawki azotu powodowało istotne załamanie wielkości tej cechy. Nie stwierdzono wpływu wielkości dawki magnezu oraz sposobu jej aplikacji na plon białka ogólnego. Koncentracja energii netto ziarna nie była zdeterminowana żadnym czynnikiem doświad-czenia, natomiast plon energii netto ziarna – wyłącznie wielkością dawki azotu. Plon białka strawnego zależał od typu odmiany i poziomu nawożenia azotem.