Acta Scientiarum Polonorum

Czasopismo naukowe założone w 2001 roku przez polskie uczelnie rolnicze

| Informacje | Recenzenci | Rada Programowa | Rady naukowe | Adresy redakcji | Serie | Wymogi edytorskie | Wzorcowy artykuł | Warunki publikacji | Procedura recenzowania | Prenumerata | Streszczenia | Szukaj | Statystyki |
Administratio Locorum
(Gospodarka Przestrzenna) 5 (2) 2006     ISSN: 1644-0741
Streszczenia
Wybierz numer

TytułOCENA WARUNKÓW EROZJI OSADÓW W ZBIORNIKU SULEJÓW W REJONIE UJĘCIA WODY PITNEJ DLA MIASTA ŁODZI
AutorJan Kempiński, Włodzimierz Parzonka
Strony3–15
Słowa kluczowereologia, sedymentacja, zagęszczanie osadu, erozja hydrauliczna
StreszczeniePokaż streszczenie
Wyznaczono parametry fizyczne, reologiczne i sedymentacyjne dwóch charakterystycznych prób osadów pobranych ze zbiornika Sulejów w rejonie ujęcia wody pitnej dla miasta Łodzi. Do badań reologicznych użyto wiskozymetru rotacyjnego Rheotest 2, typu Couette’a-Searle’a. Określono graniczną koncentrację objętościową osadów, wynoszącą odpowiednio 1,4 i 1,8%, a z zależności Migniota obliczono koncentrację rozgraniczającą erozję łatwą i trudną. Na podstawie badań sedymentacyjnych ustalono charakterystyczne czasy osiadania osadów. Obliczono także średnie prędkości krytyczne strumienia wody powodujące erozję wierzchniej warstwy osadów, równe odpowiednio 1,16 i 1,36 m⋅s-1. Przy średniej wydajności ujęcia wody wynoszącej ok. 2 m3⋅s-1 strumień wody dopływa do ujęcia ze średnią prędkością równą 0,0154 m⋅s-1; wartość ta jest ok. 80-krotnie mniejsza od prędkości średniej powodującej erozję osadów. A zatem, osad spoisty w rejonie ujęcia wody już po 2–3 dniach zagęszczania nie będzie erodowany przez strumień wody ujmowany dla miasta.
Pokaż

TytułWPŁYW LINII STRUKTURALNYCH W NUMERYCZNYM MODELU TERENU NA WYNIKI STUDIUM SPADKÓW DLA DZIAŁEK ROLNYCH
AutorMaciej Hajdukiewicz
Strony17–24
Słowa kluczoweurządzanie terenów rolnych, numeryczny model terenu, linie strukturalne
StreszczeniePokaż streszczenie
Zbadano wpływ linii strukturalnych w numerycznym modelu terenu (NMT), mającym postać siatki nieregularnych trójkątów (SNT), na wyniki analizy spadku stoków na działkach ewidencyjnych. Dane do NMT zaczerpnięto z rysunku warstwicowego w skali 1 : 5000. Studia spadków dla 1236 działek przeprowadzono na podstawie modelu uwzględniającego linie strukturalne i modelu bez takich linii. Wykazano, że brak linii strukturalnych wpływa na wyniki studium spadków. Różnice w stosunku do wyników studium opartego na NMT z liniami strukturalnymi na badanym obszarze wyniosły do 10%. Zaletę stosowania NMT z liniami strukturalnymi stanowi większa niż w przypadku modelu bez takich linii zgodność wyznaczonych konturów dominujących klas spadku z rzeczywistym przebiegiem granic działek. Badania potwierdziły zasadność uwzględniania linii strukturalnych w numerycznych modelach terenu w postaci SNT, tworzonych na potrzeby analizy terenów rolnych.
Pokaż

TytułWPŁYW EKOSYSTEMÓW ROLNYCH I OSADNICZYCH NA STĘŻENIE SUBSTANCJI ORGANICZNYCH I TLENU W WODZIE CIEKU KADAŇ
AutorJaroslav Antal, Mária Babošová, Jana Beňačková, Jaroslav Noskovič
Strony25–36
Słowa kluczowejakość wody, rozpuszczony tlen, substancje organiczne
StreszczeniePokaż streszczenie
Badano oddziaływanie dwóch rodzajów ekosystemów – rolnego i osadniczego, otaczających ciek, na wybrane wskaźniki jakości wody w cieku. W latach 1996–2001 co miesiąc pobierano próby wody z jedenastu przekrojów cieku Kadaň i oznaczano stężenie substancji organicznych i tlenu rozpuszczonego w wodzie. Średnie w okresie badań wartości wskaźników wynosiły: O2 – 7,26 mg · dm-3, BZT5 – 2,12 mg O2 · dm-3, ChZTMn – 3,32 mg O2 · dm-3. Średnie stężenie O2 było najmniejsze latem i jesienią, co można przypisać intensywnemu rozkładowi biologicznemu materii organicznej. Wskaźnik ten przeciętnie osiągał większe wartości poniżej terenów rolnych niż poniżej miejscowości. BZT5 średnio było najniższe od stycznia do marca, kiedy to warunki cieplne cieku nie sprzyjały rozkładaniu przez mikroorganizmy materii organicznej, a najwyższe – w maju. W częściach cieku położonych poniżej miejscowości przeciętne wartości tego wskaźnika były wyższe niż na odcinkach otoczonych przez obszary rolne, co świadczy o tym, że na tych odcinkach przebiega proces samooczyszczania się wody. Średnie ChZTMn było najniższe od grudnia do marca, a najwyższe – od czerwca do sierpnia. Wartości tego wskaźnika przeciętnie były większe poniżej obszarów zurbanizowanych, co należy wiązać z odprowadzaniem nieoczyszczonych ścieków do cieku Kadaň. Wyniki badań wskazują, że rodzaj ekosystemu wokół cieku ma wyraźny wpływ na wskaźniki jakości wody.
Pokaż

TytułŁADUNKI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW CHEMICZNYCH WNOSZONYCH Z OPADAMI I ODPŁYWAJĄCYCH Z MIKROZLEWNI CIEKU WRONOWIEC
AutorAndrzej Bogdał, Krzysztof Ostrowski
Strony37–46
Słowa kluczowemikrozlewnia, opady, odpływ, ładunki, składniki chemiczne
StreszczeniePokaż streszczenie
W pracy określono ładunki wybranych składników chemicznych deponowanych z opadami atmosferycznymi i odprowadzanych z odpływem z obszaru mikrozlewni osadniczo-rolniczo-hodowlanej. Badania prowadzono w latach hydrologicznych 2000 i 2001 na terenie mikrozlewni cieku Wronowiec, o powierzchni 1,60 km2, położonej w zachodniej części województwa małopolskiego. Próby wody do analizy pobierano dwa razy w miesiącu i oznaczano stężenie zawiesiny ogólnej, azotu amonowego i azotanowego, fosforanów, substancji rozpuszczonych, siarczanów, chlorków, wapnia, magnezu, potasu, manganu i żelaza. Wartości stężeń oraz zmierzone wartości opadów i odpływów wykorzystano do obliczenia ładunków poszczególnych składników. Otrzymane wyniki potwierdziły tezę, że opady atmosferyczne stanowią liczące się źródło zanieczyszczeń obszarowych. Ładunki składników wynoszonych z odpływem okazały się większe od ładunków wnoszonych przez opady; odstępstwem od tej reguły było mniejsze wynoszenie manganu i fosforanów. Uzyskane wyniki potwierdziły, że osadnictwo wiejskie oraz chów zwierząt przy nieuporządkowanej gospodarce wodno-ściekowej przyczyniają się silnie do zanieczyszczenia odpływających wód.
Pokaż

TytułŁADUNKI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW CHEMICZNYCH WNOSZONYCH Z OPADAMI I ODPŁYWAJĄCYCH ZE ZLEWNI POTOKU WŁOSIEŃ
AutorAndrzej Bogdał, Krzysztof Ostrowski
Strony47–57
Słowa kluczowezlewnia, opady, odpływ, ładunki, składniki chemiczne
StreszczeniePokaż streszczenie
W pracy określono ładunki wybranych składników chemicznych deponowanych z opadami atmosferycznymi i odprowadzanych z odpływem z obszaru niewielkiej zlewni o rolniczo-hodowlanym typie użytkowania. Badania prowadzono w latach hydrologicznych 2000 i 2001 na terenie zlewni potoku Włosień w zachodniej części województwa małopolskiego. Próby wody do analizy pobierano dwa razy w miesiącu i oznaczano stężenie zawiesiny ogólnej, azotu amonowego i azotanowego, fosforanów, substancji rozpuszczonych, siarczanów, chlorków, wapnia, magnezu, potasu, manganu i żelaza. Wartości stężeń oraz zmierzone wartości opadów i odpływów wykorzystano do obliczenia ładunków poszczególnych składników. Wynoszone z obszaru zlewni średnie roczne ładunki N-NH4, PO43-, Mn2+ i Fe2+/3+ nie przekraczały 2 kg · ha-1, ładunki N-NO3 kształtowały się na poziomie ok. 10 kg · ha-1, ładunki Mg2+ i K+ wynosiły ok. 20 kg · ha-1, a ładunki Cl- przekraczały 50 kg · ha-1. W większej ilości wynoszone były SO42- i Ca2+ – ponad 100 kg · ha-1 i zawiesina ogólna – ponad 200 kg · ha-1. Najwięcej z obszaru zlewni odpływało z wodą substancji rozpuszczonych – 791 kg · ha-1. Ładunki składników wnoszonych przez opady, z wyjątkiem azotu amonowego, fosforanów i manganu, były mniejsze od odprowadzanych z odpływem. Porównanie otrzymanych wyników z wynikami innych badań potwierdziło, że rolniczo-hodowlane użytkowanie zlewni wpływa na zanieczyszczenie wód powierzchniowych: ładunki składników odpływających z obszaru zlewni potoku Włosień były większe niż w przypadku zlewni nie poddanych presji związanej z chowem zwierząt gospodarskich.
Pokaż

TytułWPŁYW WYBRANYCH CZYNNIKÓW NA ZANIECZYSZCZENIE ZWIĄZKAMI BIOGENNYMI POWIERZCHNIOWYCH WÓD PŁYNĄCYCH W ZLEWNI BARYCZY
AutorBartosz Melcer, Marcin Olejnik
Strony59–71
Słowa kluczowezwiązki biogenne, stężenie, zanieczyszczenie, wody powierzchniowe, zlewnia, rzeka Barycz
StreszczeniePokaż streszczenie
W pracy przedstawiono zależność poziomu zanieczyszczenia związkami biogennymi powierzchniowych wód płynących na terenie zlewni rzeki Baryczy od warunków przyrodniczo-gospodarczych w zlewni. Wykorzystano wyniki badań własnych dotyczących stężenia związków azotu i fosforu w wodach rzek zlewni w okresie 2000–2002 oraz dane Państwowego Monitoringu Środowiska z lat hydrologicznych 1993–2002. Charakteryzując warunki przyrodniczo-gospodarcze zlewni, uwzględniono sposób użytkowania terenu, rodzaj gleb, warunki klimatyczne oraz punktowe źródła zanieczyszczeń położone w jej granicach. Silniej zanieczyszczone okazały się wody w zlewniach o przewadze gleb zwięzłych i intensywnej produkcji rolniczej (Orla i Rów Polski) niż w zlewniach o dużym udziale gleb lekkich i wysokiej lesistości (Sąsiecznica i Barycz do przekroju Łąki).
Pokaż

TytułKLIMATYCZNY BILANS WODNY ZALESIONYCH TERENÓW WIELKOPOLSKI NA PRZYKŁADZIE PUSZCZY ZIELONKA
AutorAntoni T. Miler, Bernard Okoński
Strony73–81
Słowa kluczoweklimatyczny bilans wodny, opady, parowanie terenowe, obszary leśne, Wielkopolska
StreszczeniePokaż streszczenie
Na podstawie dwudziestoletniego (1986–2005) ciągu pomiarów hydrometeorologicznych określono przebieg klimatycznego bilansu wodnego dla Puszczy Zielonka – kompleksu leśnego typowego dla Wielkopolski. Okres ten zamknął się nadwyżką klimatycznego bilansu wodnego w wysokości 229 mm przy przeciętnej rocznej nadwyżce wynoszącej 11 mm. Stosunkowo korzystne warunki meteorologiczne panowały w okresach półroczy zimowych. Relatywnie wysokim wartościom temperatury, stymulującym parowanie terenowe, towarzyszyły wówczas wysokie i stabilne wartości opadów. Ogólnie wynik klimatycznego bilansu wodnego można uznać za typowy dla regionu Wielkopolski. Sumy bilansowe w półroczach letnich i sezonach wegetacyjnych były na ogół ujemne, a w półroczach zimowych dodatnie. Wyjaśnienia wymaga jeszcze wpływ wysokiej częstości okresów ciepłych oraz dużej zmienności opadów w półroczach letnich i sezonach wegetacyjnych na dynamikę parowania i klimatycznego bilansu wodnego.
Pokaż

TytułWPŁYW PRZEBIEGU WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH NA GOSPODARKĘ WODNĄ SIEDLISK LEŚNYCH W ZLEWNI CIEKU HUTKA
AutorMariusz Korytowski, Daniel Liberacki, Rafał Stasik, Czesław Szafrański
Strony83–90
Słowa kluczowemała zlewnia leśna, wody gruntowe, zapasy wody
StreszczeniePokaż streszczenie
W ciągu dwóch lat hydrologicznych różniących się warunkami meteorologicznymi badano zmiany poziomu zwierciadła wód gruntowych oraz zapasów wody w 1-metrowej warstwie gleby na terenie małej zlewni zróżnicowanej pod względem typów siedliskowych lasu. Stwierdzono, że niezależnie od siedliska parametry te wykazywały podobną cykliczność, a ich wartości zależały głównie od przebiegu warunków meteorologicznych, w szczególności od wysokości i rozkładu opadów atmosferycznych. Potwierdził się brak istotnego wpływu dużej głębokości zalegania zwierciadła wód gruntowych w okresie wegetacyjnym na zapasy wody występujące w tym okresie w wierzchnich warstwach gleby.
Pokaż

TytułWPŁYW ŚRÓDLEŚNEGO OCZKA WODNEGO NA STANY WÓD GRUNTOWYCH W PRZYLEGŁYCH SIELDLISKACH LEŚNYCH
AutorMariusz Korytowski
Strony91–100
Słowa kluczoweoczko wodne, retencja, stan wód gruntowych, siedlisko leśne
StreszczeniePokaż streszczenie
Badania przeprowadzono w latach hydrologicznych 2004 i 2005 na terenie zlewni śródleśnego oczka wodnego w południowej części Niziny Wielkopolskiej. Wyniki pomiarów stanów wody w oczku i stanów wód gruntowych w przyległych do zbiornika siedliskach leśnych analizowano na tle warunków atmosferycznych panujących na tym obszarze w okresie badań. Stwierdzono istotne powiązanie stanów wody w oczku ze stanami wód gruntowych w przyległych siedliskach. W półroczach zimowych wody gruntowe z terenów przyległych zasilały wody oczka, natomiast w półroczach letnich zretencjonowana w oczku woda zasilała wody gruntowe przyległych siedlisk leśnych.
Pokaż

TytułEFEKTY PLONOTWÓRCZE NAWOŻENIA I DESZCZOWANIA STOSOWANEGO NA TERENACH ODŁOGOWANYCH
AutorElżbieta Chylińska, Lech Nowak
Strony101–109
Słowa kluczoweodłóg, deszczowanie, nawożenie, plony, produkcyjność składników nawozowych, produkcyjność wody z deszczowania
StreszczeniePokaż streszczenie
W latach 1999–2001 podjęto próbę ponownego zagospodarowania wieloletniego odłogu w okolicy Wrocławia. Badania miały na celu porównanie wpływu dwóch wariantów uwilgotnienia gleby i pięciu wariantów nawożenia na plony roślin oraz produkcyjność składników nawozowych i wody z deszczowania. Stwierdzono, że plony świeżej masy roślin uprawianych w zmianowaniu: rzepa – jęczmień jary – seradela zależały od wariantu wodno-nawozowego i mieściły się w przedziałach: rzepa (korzenie) –8,1–51,0 t ⋅ ha-1, jęczmień jary (ziarno) –1,11–2,94 t ⋅ ha-1, seradela (zielonka) –3,12 –12,44 t ⋅ ha-1. Wyniki wskazują, że najlepsze efekty produkcyjne osiągano przeważnie w warunkach deszczowania (przy wyrównanych niedoborach wodnych) i nawożenia obornikiem lub nawożenia łącznego obornikiem i NPK. Wyrównanie niedoborów wodnych w okresie wegetacji przyczyniało się do uzyskania zadowalających plonów na glebie wcześniej odłogowanej. Deszczowanie sprzyjało ponadto wyrównaniu wielkości i wierności plonowania roślin w zmianowaniu, a także umożliwiało uprawę jęczmienia jarego na glebie dla niego nietypowej.
Pokaż

TytułREAKCJA ZESPOŁÓW ZOOPLANKTONU NA PODWYŻSZONĄ TEMPERATURĘ WODY W JEZIORACH BĘDĄCYCH POD WPŁYWEM ZRZUTU WÓD Z ELEKTROWNI
AutorElżbieta Bogacka, Ewa Paturej
Strony111–120
Słowa kluczowezooplankton, litoral, bogactwo gatunkowe, różnorodność gatunkowa, zmiany sezonowe, jezioro podgrzewane, Pojezierze Gnieźnieńskie
StreszczeniePokaż streszczenie
Na podstawie badań przeprowadzonych na Pojezierzu Gnieźnieńskim w sezonach letnich 2001 i 2002 dokonano analizy liczebności, bogactwa gatunkowego i różnorodności gatunkowej zooplanktonu występującego w litoralu dwóch jezior podgrzewanych przez wody zrzucane z elektrowni oraz określono relacje między termiką wód a zagęszczeniem i strukturą badanych taksocenoz. Wpływ temperatury wody na faunę planktonową oceniono, wykorzystując korelację rang Spearmana. W okresie badań stwierdzono duże bogactwo gatunkowe i wysoką różnorodność gatunkową (wyrażoną wskaźnikiem Pielou) zooplanktonu w obu zbiornikach, przy stosunkowo niewielkiej jego liczebności i biomasie. Nie odnotowano istotnego związku między temperaturą wody a całkowitą liczebnością i biomasą zooplanktonu oraz wartościami wskaźnika jego różnorodności, wystąpiły natomiast istotne relacje między temperaturą wody a liczebnością i biomasą poszczególnych grup taksonomicznych.
Pokaż

TytułWPŁYW MAŁEJ ELEKTROWNI WODNEJ NA ORGANIZMY PLANKTONOWE W WODZIE RZECZNEJ
AutorZbigniew Endler, Anna Goździejewska, Mirosław Grzybowski, Bożena Jaworska
Strony121–134
Słowa kluczowefitoplankton, zooplankton, piętrzenie, elektrownia wodna, rzeka Dymer
StreszczeniePokaż streszczenie
Badania prowadzone na rzece Dymer – niedużym cieku we wschodniej części Pojezierza Olsztyńskiego – zmierzały do określenia ilościowych i jakościowych zmian fito- i zooplanktonu spowodowanych działaniem małej elektrowni wodnej umiejscowionej na rzece. Do taksonomicznej identyfikacji planktonu wykorzystano powszechnie stosowane metody i klucze. Roślinność wodną i szuwarową oznaczano na podstawie zdjęć fitosocjologicznych, a fito- i zooplankton – na podstawie badań wykonanych w trzech terminach okresu wegetacyjnego na stanowiskach zlokalizowanych przed i za turbiną elektrowni. Stwierdzono, że w zalewie przed zaporą elektrowni występują liczne ustabilizowane zespoły makrofitów. Sam zalew stwarza również potencjalne siedliska dla organizmów planktonowych. Największy udział w tworzeniu zbiorowiska glonów planktonowych mają Bacillariophyceae. Wskutek ich intensywnego rozwoju i zdecydowanej dominacji udział innych grup glonów jest niewielki. Skład gatunkowy i strukturę taksonomiczną fitoplanktonu obecnego w wodzie przed i za turbiną można uznać za podobne, różnice dotyczą jedynie form występowania niektórych gatunków. Kolonie Stephanodiscus za turbiną są porozdzielane, a cenobia Pediastrum – zdeformowane i uległe fragmentacji. Uszkodzenia te mają charakter mechaniczny i powstają w czasie przepływu wody przez turbinę. W rozlewisku przed zaporą na płytkich, nasłonecznionych, żyznych miejscach wyrastają duże płaty Enteromorpha intestinalis f. maxima. Wśród organizmów zooplanktonowych dominują Rotatoria. W zalewie pojawiły się m.in. rzadkie ciepłolubne gatunki wrotków, charakterystyczne dla płytkich ciepłych wód silnie przeżyźnionych zbiorników wodnych. Liczebność pierwotniaków planktonowych w środowisku wodnym za turbiną jest większa niż przed jazem spiętrzającym wodę.
Pokaż